Wpisując w wyszukiwarkę zapytanie „co na stres i nerwy?”, otrzymujemy w odpowiedzi propozycje ziół, takich jak melisa, waleriana czy chmiel. Pojawiają się także adaptogeny, bo chyba nie ma nikogo na tym świecie, kto nie słyszałby o ashwagandzie? Idąc dalej, doczytamy, że warto wykonywać uspokajające ćwiczenia oddechowe czy praktykować jogę. I to prawda. Natomiast w holistycznym podejściu do łagodzenia stresu powinniśmy jeszcze skierować wzrok na mikrobiotę jelitową. Pod wypływem stresu zmienia się, co sprawia, że coraz gorzej radzimy sobie w trudnych sytuacjach. Dlatego dziś na tapet biorę psychobiotyki, czyli bakterie do zadań specjalnych.

Jak to możliwe, że bakterie jelitowe wpływają na centralny układ nerwowy?

Połączenie jelit z mózgiem to nie żart z clickbajtowego artykułu. Niepodważalne jest, że oba te organy wzajemnie na siebie oddziałują. Każdy z nas doświadczył, jak stres i silne emocje mogą oddziaływać na pracę przewodu pokarmowego, jednak komunikacja w odwrotną stronę nie jest już taka oczywista. I tu Cię zaskoczę, bo to jelita wraz z mikrobiotą są dużo bardziej rozmowne. Co oznacza, że przewód pokarmowy wysyła więcej informacji (szacuje się, że nawet 90%) do centralnego układu nerwowego i właśnie ten kierunek osi jest bardziej aktywny. Odbywa się to za pośrednictwem nerwu błędnego oraz na drodze humoralnej, czyli za pomocą hormonów, neuroprzekaźników, cytokin oraz metabolitów bakteryjnych. Ogromne znaczenie dla centralnego układu nerwowego ma także bariera jelitowa. Poluzowanie połączeń ścisłych i ścieńczenie śluzu wyścielającego wnętrze jelit to szybka droga do przedostawania się niepożądanych antygenów oraz metabolitów bakteryjnych do krwiobiegu, co inicjuje uogólniony stan zapalny. Taki stan określamy endotoksemią metaboliczną. Kiedyś pisałam o niej w kontekście niealkoholowej choroby stłuszczeniowej wątroby, o tutaj. Dziś skupię się na jej skutkach dla układu nerwowego.

wpływ rozszczelnionej bariery jelitowej i LPS na mózg i układ nerwowy

Rysunek: K de Punder, L Pruimboom, Stress induces endotoxemia and low-grade inflammation by increasing barrier permeability, Front. Immunol., 15 May 2015.

Wydzielane podczas zapalenia cytokiny i różne mediatory oddziałują na zakończenia nerwowe neuronów wstępujących do ośrodkowego układu nerwowego, co zaburza pracę mózgu. W początkowej fazie stresu podwzgórze wydziela hormon kortykotropowy – CRH, który poprzez naczynia krwionośne dociera do przysadki mózgowej. Przysadka jest gruczołem wydzielania wewnętrznego, która pod wpływem CRH zaczyna produkować hormon adrenokortykotropowy – ACTH. On dociera do nadnerczy, stymulując je do uwolnienia m.in. kortyzolu. A ten już wszystkim jest znany i nierozerwalnie kojarzony ze stresem. Cała ta kaskada wydzielanych hormonów wywołuje uczucie lęku i niepokoju oraz przyspiesza perystaltykę jelit, powodując „czynnościowy” ból brzucha. To jedna z trzech dróg komunikacji między jelitami a mózgiem (endokrynologiczna) – tzw. oś HPA, czyli podwzgórze-przysadka-nadnercza.

Muszę tu też dodać, że wydzielanie kortyzolu dramatycznie źle wpływa na mikrobiotę jelitową, sprzyjając jej rozregulowaniu, co w konsekwencji osłabia barierę jelitową. Widzisz teraz to błędne koło? Zapalenie i kortyzol osłabiają barierę jelitową, a rozszczelnienia bariera jelitowa prowadzi do stanu zapalnego. Więcej o tym przeczytasz tutaj. Tam też opisałam pozostałe drogi komunikacji jelit z mózgiem (neuronalną i immunologiczną). Co ważne, w każdej z nich czynny udział ma mikrobiota i produkowane przez nią metabolity.

W jaki sposób działają psychobiotyki?

Zacznijmy od tego, czym psychobiotyki są, bo to określenie jest stosunkowo nowe. Zostało wprowadzone do literatury dopiero w 2013 roku przez neurobiologa Johna F. Cryana i gastroenterologa Teda Dinana.  Naukowcy zdefiniowali, że psychobiotyki to probiotyki, które oddziałują na oś mózgowo-jelitową i – dzięki temu – korzystnie wpływają na zdrowie psychiczne. Określenie dość szerokie, ale w dalszej części opiszę badania z zastosowaniem konkretnych szczepów. Wtedy dowiesz się, co dokładnie robią.

Poniżej mechanizmy działania psychobiotyków:

  1. WSPIERAJĄ PRODUKCJĘ NEUROPRZEKAŹNIKÓW

Niektóre bakterie produkują kwas gamma-aminomasłowy (GABA), który przekracza barierę krew-mózg. GABA jest jednym z największych hamujących neuroprzekaźników w ośrodkowym układzie nerwowym. W sytuacji napięcia i stresu nie pozwala, aby doszło do dekompensacji, czyli braku umiejętności poradzenia sobie z trudnościami i – mówiąc potocznie – załamania psychicznego.

  1. MODULUJĄ DOSTĘPNOŚĆ ZWIĄZKÓW POTRZEBNYCH DO WYTWARZANIA NEUROTRANSMITERÓW

Dysbioza powstająca na skutek stresu, leków czy niewłaściwej diety sprawia, że tryptofan nie jest właściwie wykorzystywany przez bakterie do produkcji serotoniny, a metabolizowany w szlaku kynureninowym. Bakterie o właściwościach psychobiotycznych mogą zwiększyć dostępność tryptofanu do syntezy „hormonu szczęścia”.

  1. STOJĄ NA STRAŻY INTEGRALNOŚCI BARIERY JELITOWEJ I ZMNIEJSZAJĄ STAN ZAPALNY

Podłoże chorób psychicznych jest wielorakie, ale wielu naukowców podkreśla czynnik zapalny jako jedną z przyczyn, ale też jako skutek. Stan zapalny może wynikać z rozszczelnienia bariery jelitowej, a właściwością psychobiotyków jest jej uszczelnienie.

  1. OBNIŻAJĄ KORTYZOL

I to jest naprawdę sztos! W wielu badaniach oznaczano kortyzol pacjentom przed interwencją psychobiotyczną i po niej, a efekty były zdumiewające. To fascynujące, jaką rolę w całej kaskadzie zdarzeń – zaczynając od stresu – odgrywają odpowiednie bakterie w jelicie.

Mikroskopijni psychoterapeuci, czyli jak wybrać dobry psychobiotyk?  

Psychobiotyk to probiotyk, ale o specyficznym działaniu, dlatego musi spełniać trzy podstawowe cechy, abyśmy mogli w ogóle rozważyć jego zastosowanie.

Po pierwsze, psychobiotyk musi mieć dokładnie określony szczep (lub szczepy)

Wytłumaczę Ci to na przykładzie Lactiplantibacillus plantarum 299v:

  • Lactiplantibacillus – rodzaj,
  • plantarum – gatunek,
  • 299v – szczep (są to najczęściej cyfry i litery)

Co ważne, w 2020 roku niektóre bakterie z rodzaju Lactobacillus zmieniły swoje nazwy taksonomiczne. To te same, przebadane mikroorganizmy, ale np. Lactobacillus plantarum jest teraz Lactiplantibacillus plantarum, a Lactobacillus reuteri jest teraz Limosilactobacillus reuteri. Trochę to skomplikowane, ale żeby lepiej je rozróżnić, trzeba było podjąć takie działania. Nadal w wielu artykułach, publikacjach naukowych czy nawet na preparatach probiotycznych możesz znaleźć „stare” nazwy. Nie oznacza to jednak, że preparaty są mniej wartościowe. Potrzeba czasu, aby zmiany w nazewnictwie zostały wszędzie naniesione.

Dlaczego to takie ważne, aby probiotyk był prawidłowo opisany? Ponieważ właściwości probiotyków (szczególnie działanie na układ immunologiczny, metabolizm czy mózg!) są zależne od konkretnych szczepów!

Po drugie, psychobiotyk musi mieć badania kliniczne z zastosowaniem szczepu probiotycznego lub „zestawu” szczepów probiotycznych w kontekście poprawy zdrowia psychicznego, np. łagodzenia objawów ze strony przewodu pokarmowego wywołanych stresem, poprawy jakości snu czy obniżenia kortyzolu.

W przypadku preparatów kilkuszczepowych, badania naukowe robione są z wykorzystaniem konkretnego „zestawu” bakterii probiotycznych. Zazwyczaj początkowo badania z wykorzystaniem bakterii probiotycznych wykonywane są z udziałem zwierząt i gdy wyniki są pomyślne, to następnie przeprowadzane są z udziałem ludzi. Możesz to sprawdzić samodzielnie, wpisując dany szczep w medycznej bazie PUBMED.

Po trzecie, psychobiotyk musi mieć potwierdzone bezpieczeństwo stosowania. EFSA – czyli Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (ang. European Food Safety Authorisation, EFSA), nadaje probiotykom status bezpieczeństwa (tzw. QPS, Qualified Presumption of Safety). I po takie preparaty można sięgać bez obaw.

Które probiotyki to psychobiotyki?

Przywołany już wcześniej szczep Lactiplantibacillus plantarum 299v. Ma właściwości wspierające zdrowie psychiczne, szczególnie w kontekście funkcji poznawczych i redukcji stresu. Szczep ten był analizowany w dwóch badaniach klinicznych z obszaru zdrowia psychicznego.

Badanie Rudzkiego i wsp. dotyczyło wpływu przyjmowania szczepu L. plantarum 299v na funkcje poznawcze i parametry biochemiczne u osób z depresją. L. plantarum 299v lub placebo były podawane 60 pacjentom przez osiem tygodni, przy czym wszyscy stosowali leki przeciwdepresyjne – selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI). Włączenie dodatkowo probiotyku znacząco poprawiło funkcje poznawcze uczestników badania w porównaniu z placebo. Szczep ten działa na kilka sposobów, dzięki czemu poprawia pamięć, a także zdolność uczenia się nowych informacji, czytania ze zrozumieniem i komunikacji (to właśnie funkcje poznawcze). Szczep L. plantarum 299v redukuje stan zapalny, modulując mikrobiotę, wpływa na oś mózgowo-jelitową, zwiększa produkcję neurotrofin (takich jak BDNF) oraz obniża kortyzol. Andersson i wsp. wykazali, że  L. plantarum 299v pozytywnie wpływa na redukcję poziomu stresu u uczniów przygotowujących się do sesji egzaminacyjnej. Podawanie probiotyku przez dwa tygodnie zmniejszyło stężenie kortyzolu w ślinie, co wskazuje na jego potencjalne właściwości adaptogenne w kontekście zdrowia psychicznego.

Kolejny psychobiotyk to połączenie dwóch szczepów: Lactobacillus helveticus Rosell® – 52 oraz Bifidobacterium longum Rosell® – 175. Liczne publikacje wykazały, że podawanie preparatu z tymi konkretnymi szczepami, zwiększa odporność na stres, łagodzi objawy ze strony przewodu pokarmowego wywołane stresem, łagodzi objawy lęku, poprawia sen, a także jest wsparciem w terapiach przeciwdepresyjnych. Badania z wykorzystaniem tych szczepów dokładnie opisałam tutaj.

Ostatni psychobiotyk to preparat 9-szczepowy, zawierający następujący zestaw bakterii: Bifidobacterium lactis W52, Levilactobacillus brevis W63, Lacticaseibacillus casei W56, Lactococcus lactis W19, Lactococcus lactis W58, Lactobacillus acidophilus W37, Bifidobacterium bifidum W23, Bifidobacterium lactis W51, Ligilactobacillus salivarius W24.  W badaniu Steenbergen i wsp. wykazano, że 4-tygodniowa suplementacja przywołanym 9-szczepowym probiotykiem  wzmocniła barierę jelitową i zmniejszyła nasilenie negatywnych emocji. Zastosowano skalę LEIDS (ang. The Leiden Index of Depression Sensitivity), która służy do oceny dysfunkcyjnych wzorców myślenia u osób podatnych na depresję, takich jak poczucie beznadziejności, agresja, potrzeba kontroli, ruminacje (obsesyjne myśli i rozpamiętywanie). W grupie probiotycznej stwierdzono znaczny spadek dysfunkcyjnych wzorców myślenia w skali LEIDS. Największy wpływ podawania probiotyku zaobserwowano w obszarze zmniejszenia agresji i ruminacji.

Z kolei niedawne badanie Dantas i wsp. wykazało, że 4-tygodniowe przyjmowanie tego samego probiotyku poprawiło reakcje emocjonalne pacjentów, związane z podejmowaniem decyzji – badane osoby zaczęły wykazywać mniej zachowań ryzykownych, a ich wybory były bardziej zorientowane na przyszłość. Efekty te mogą wynikać ze zmniejszenia poziomu LPS w surowicy krwi i obniżenia stanu zapalnego, który negatywnie wpływa na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego.

Potencjał psychobiotyczny Akkermansii muciniphili

Pozostając w hipotezie zapalnej chorób psychiatrycznych muszę nawiązać do jeszcze jednej bakterii, a właściwie do postbiotyku z pasteryzowaną Akkermansią muciniphila. Głównym mechanizmem jej działania jest wzmacnianie bariery jelitowej, która chroni przed przedostawaniem się toksyn z przewodu pokarmowego do krwiobiegu (i do mózgu!). Endotoksemii metabolicznej przeciwdziała  białko AMUC_1100 usytuowane na błonie komórkowej tej bakterii. A to białko znajduje się w preparacie SANPROBI PREMIUM. Badań nad właściwościami pasteryzowanej Akkermansii ciągle przybywa, a naukowcy poszukują nowych obszarów jej zastosowania.

Projekt IMMEDIATE i szczecińscy naukowcy!

Obecnie trwa bardzo ciekawy projekt badawczy IMMEDIATE (ang. Imminent Disease Prediction and Prevention at the Environment Host Interface), w którym badacze zakładają, że markery osi mikrobiom-metabolizm-immunologia są wskaźnikami przejścia od zdrowia do choroby, co starają się w swoich badaniach udowodnić. Jedno z badań w ramach wspomnianego projektu odbywa się na Pomorskim Uniwersytecie Medycznym i koordynowane jest przez prof. Karolinę Skonieczną-Żydecką. Jest to badanie interwencyjne (podwójnie zaślepione, randomizowane) z wykorzystaniem postbiotyku z pasteryzowaną Akkermansią muciniphila.  Grupą badaną są pracownicy ochrony zdrowia, pracujący w systemie zmianowym, a więc mocno eksponowani na stres zarówno psychiczny, środowiskowy, jak i fizyczny. Niewątpliwie jest to grupa reprezentacyjna z zaburzeniami w komunikacji osi mózgowo-jelitowej. Szczecińscy naukowcy hipotetyzują, że podaż pasteryzowanej Akkermansii usprawni komunikację pomiędzy dwoma biegunami osi i opóźni wystąpienie zaburzeń psychicznych i/lub związanych z pracą przewodu pokarmowego. Wyniki badania powinny pojawić się w połowie 2025 roku. Ciekawe, czy postbiotyk z pasteryzowaną Akkermansią dołączy do grupy psychobiotyków, które omówiłam Ci powyżej. Jak tylko ukażą się wyniki tego badania, to niezwłocznie o nich tutaj napiszę!

Podsumowując, psychobiotyki to grupa probiotyków wspierająca komunikację w osi mózgowo-jelitowej. Psychobiotyki mogą być zarówno łączone z leczeniem psychiatrycznym (np. w depresji), jak i mogą stanowić samodzielne wsparcie dla osób z objawami lęku, impulsywnymi zachowaniami, agresją, problemami ze snem czy IBS-em powstającym na tle stresu. Dziś omówiłam Ci trzy preparaty psychobiotyczne, które mają potwierdzone działanie łagodzące skutki stresu. Postbiotyk z pasteryzowaną Akkermansią muciniphilą jest pod tym kątem dopiero badany.

ARTYKUŁ POWSTAŁ WE WSPÓŁPRACY Z MARKĄ SANPROBI


Bibliografia

  • Nowa klasa probiotyków wspierających zdrowie psychiczne. Broszura wydana dzięki wsparci firmy Sanprobi, rekomendowana przez Stowarzyszenie Aktywnie Przeciwko Depresji.
  • Messaoudi M et al. Assessment of psychotropic-like properties of a probiotic formulation(Lactobacillus helveticus R0052 and Bifidobacterium longum R0175) in rats and human subjects. Br J Nutr. 2011
  • Rudzki L et al. Probiotic Lactobacillus Plantarum 299v decreases kynurenine concentration and improves cognitive functions in patients with major depression: A double-blind, randomized, placebo controlled study, Psychoneuroendocrinology, 2019, vol. 100, s. 213-222, doi: 10.1016/j.psyneuen.2018.10.010.
  • Andersson H et al. Oral Administration of Lactobacillus plantarum 299v Reduces Cortisol Levels in Human Saliva during Examination Induced Stress: A Randomized, Double-Blind Controlled Trial, Int J Microbiol, 2016, vol. 2016, doi: 10.1155/2016/8469018.
  • Steenbergen L et al. A randomized controlled trial to test the effect of multispecies probiotics on cognitive reactivity to sad mood. Brain Behav Immun, 2015, vol. 48, s. 258-264
  • Dantas A et al. The effects of probiotics on risk and time preferences. Sci Rep. 2022 Jul 15;12(1):12152.
  • Marlicz W, Staniak N, Łoniewski I. Pasteryzowana Akkermansia muciniphila – nowy postbiotyk w walce z endotoksemią w zaburzeniach metabolicznych. Gastroenterologia 2023;4:43-54.

 

Add a comment

*Please complete all fields correctly

Related Blogs